PERSAMAAN DAN PERBEDAAN BAHASA JAWA DAN SUNDA

PERSAMAAN DAN PERBEDAAN BAHASA JAWA DAN SUNDA NO. BAHASA INDONESIA BAHASA SUNDA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 141. 142. 143 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161. 162. 163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. 202. 203. 204. 205. 206. 207. 208. 209. 210. 211. 212. 213. 214. 215. 216. 217. 218. agung/ besar abu – abu ajaib akbar angker ampuh antik/ unik arti asing asli awet ayu/ cantik asin asam angkuh bijaksana bangga bekas belakang berdarah biru bodong botak bersih bau bosan bisa baik bohong baru boros bodoh berat basah/ lembab banyak bundar berani buta bisu bening/ putih bocor cinta cepat capai/ letih/ lelah cacat senang/ ceria/ gembira/ bahagia curang pintar/ cerdas/ pandai ciut/ kecil cerai cair cemburu dendam dekat/ erat dalam deras dangkal dingin empuk/ lunak enak/ lezat enteng/ ringan egois gundul gemuk gelap gerah gatal gagah/ ganteng/ tampan gaib galak gampang/ mudah giat/ rajin gugup gila hebat hambar/ getir hangat hijau hitam hormat harum/ wangi hidup indah jujur jauh jahat jelas jinak jelek jaya/ kaya kikir/ pelit kasar keras/ kaku kurus/ langsing kering/ tandus kurang kotor kosong kotak kecewa kejam kental kuat kuning kuno kiri lembut/ halus liar hemat luas/ lebar lambat lentur/ melar licin lama luwes lonjong lapar lengkap lupa lemas lebat lebih lengket/ rapat/ lekat lekuk malas marah manis manja muda mati manjur mantap miskin mahal malu mewah merah murah mirip mual nakal oranye pelit pendiam pedas panjang pendek/ rendah pedih parah putus pilu panas pisah palsu pelan penuh perlu pucat pribadi/ sendiri patuh pusing rusak runcing/ tajam rapi racun ramah rapuh rata renyah ramai ruwet ragu sedih sakit sadis sehat/ sembuh sempit semangat surut sedikit sombong sulit/ sukar segitiga sadar sejuk sebal seluruh sengsara sepi sia-sia serakah setia sibuk sopan subur suci tumpul tulus tipis tebal tua terang takut tuli teliti telanjang tetap teduh tahu unggul usil utama wajib waspada yakin adil Akrab rimbun ageung bulao ajaib akbar angkeh mujarab unik artina asing asli awet geulis pangset haseum angkuh bijaksana bangga urut tukang getihan bulaok badul bolenang bersekah bau bosen bisa sae bohong anyar hamur belegug beurat baseuh seu’ur buneur wani lolong pego bodas molongo bogoh buru capek tampa daksa seneng bohong pinter leutik serahkeun cair cemburu dendam deukeut/ caket jero/ lebet deres de’et tiris hipu raos hampang kumaki dugul luntuh poek hareudang ateul kasep jurig galak babari rajin gugup gelo hebat peuheur haneut hejo hideung hormat seungit hirup indah jujur jauh jahat jelas beutah goreng patut beunghar ceudit kasar heuras beugang garing kurang kotor kosong kotak haneueul teugel kuleud kuat koneng baheula kenca alus liar hemat leuga telat merean leueur lami pantes lonyong peurih beutung kumplit poho leuleus lebat leuwih rapeut melengkung hoream ngambek amis ogoan ngora paeh manjur mantap miskin mahal era mewah beurem murah mirip seubeul baong gedang asak ceudit jempe lada panjang penek peurih parah pegat bingung panas pisah palsu alon pinuh perlu pucet sorangan patuh pusing rusak seukeut rapih racun ramah bobo rata keriuk rame ruwet ragu sedih geuring sadis cageur heurin semangat saat saeutik sombong hese segitilu sadar ngahaliwir sebel kabeh sengsara tiiseun sia-sia sarakah setia sibuk sopan subur suci mintul tulus ipis kaneul kolot caang sieun torek teliti buligir angeur iyuh nyaho unggul usil mimiti wajib waspada yakin adil Akrab reuwas Sumber: wawancara kaliyan Bapak Atang, saking Cileunyi NAMA-NAMA TUMBUHAN NO. BAHASA INDONESIA BAHASA SUNDA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. pohon pisang tanaman ubi ketela pohon kelapa muda bambu pohon pepaya pohon Jati pohon beringin pohon kedondong pohon mangga mentimun padi tebu rumput pohon kunyit pohon serai kubis Seledri daun bawang pohon tales bunga bangkai sirih mengkudu pohon kemiri pohon sirsak jamur tanaman kencur tanaman lada lengkuas markisa semangka pohon duren jambu biji jagung tanaman ketumbar kacang tanah tanaman bawang putih tanaman bawang merah pohon mlinjo pohon petai tanaman cabai merah tanaman cabai rawit pohon belimbing pohon manggis pohon kuweni Selada kapri cau kui sampeu dawgan awi gedang pangan ceringin kadondong buah bonteng pare hiwu yukut koneng sereh ekol saledri bawang daun taleus bunga bangke suareh cangkudu mucang nangka walana supa cipur pedes laja kanyal samangka kadu jambu batu jagong katuncar suuk bodas bereum tangkil peteui cabe bereum cengek balimbing manggu kaweni saladah roay Sumber: Wawancara kaliyan Bapak Indro Dwi Gunawan ANALISIS KEMIRIPAN BASA INDONESIA LAN BASA SUNDA A.     Tembung-tembung ingkang wonten kemiripan saking fonemipun No Indonesia Sunda 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. pohon jagung pohon petai pohon belimbing pohon kuweni tanaman selada pohon kedondong tanaman seledri pohon talas pohon mengkudu agung asam berat basah dekat deras gatal rapi sebal ramai tipis unggul penuh kuning pohon ketumbar lonjong bosan gila empuk lekuk senang pintar capai gundul hangat hijau keras kering lama rapat manis pendek pucat segitiga serakah daun bawang bunga bangkai sirih manggis pelan semangka jagong peteui balimbing kaweni saladah kadondong saledri taleus cangkudu ageung haseum beurat baseuh deukeut deres ateul rapih sebel rame ipis ungul pinuh koneng katuncar lonyong bosen gelo hipu melengkung seneng pinter capek dugul haneut hejo heuras garing lami rapeut amis penek pucet segitilu sarakah bawang daun bunga bangke suareh manggu alon semangka Keterangan: 1.   Perubahan, penghilangan, penambahan lan fonem (vokal lan konsonan)             1) Bahasa Indonesia = petai                 Bahasa Sunda = peteui §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa       Basa Sunda = peteui       Basa Jawa = pete       Perubahan fonem vokal diftong /eu/ kaliyan fonem vokal /e/             2) Basa Indonesia = talas                  Basa Sunda = taleus §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ §  Boten wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, amergi basa Jawanipun taleus, inggih punika kimpul.             3) Basa Indonesia = asam                 Basa Sunda = haseum §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ lan penambahan konsonan glotal /h/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa       Basa Jawa = asem       Basa Sunda = haseum       Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/ 4) Basa Indonesia = basah     Basa Sunda = baseuh §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ §  Boten wonten kemiripan kaliyan kata sifat saking basa Jawa nanging mirip kaliyan kata kerja basa Jawa (hukum b – w) Basa Jawa (kata sifat) = teles Basa Jawa (kata kerja) = wisuh Basa Sunda = baseuh 5) Basa Indonesia = dekat     Basa Sunda = deukeut §  Perubahan fonem vokal /e/ lan /a/ kaliyan diftong /eu/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = deukeut       Basa Jawa = caket Perubahan diftong /eu/ kaliyan fonem vokal /a/ lan /e/, sarta perubahan konsonan dental /d/ kaliyan konsonan /c/.             6) Basa Indonesia = rapat                 Basa Sunda = rapeut §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = rapeut       Basa Jawa = rapet       Perubahan diftong /eu/ kaliyan fonem vokal palatal /e/. 7) Basa Indonesia = deras     Basa Sunda = deres §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/ §  Wonten kamiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = deres       Basa Jawa = deres       Kemiripan saking fonem, wanda (de – res) (KV), lan maknanipun, boten owah sedayanipun. 8) Basa Indonesia = gatal     Basa Sunda = ateul §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ lan pelepasan konsonan velar /g/ ing wiwitaning tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = ateul       Basa Jawa = gatel Kemiripanipun penambahan fonem konsonan velar /g/ ing wiwitaning tembung basa Jawa lan perubahan fonem fokal /e/ kaliyan diftong /eu/ ing basa Sunda. 9) Basa Indonesia = sebal     Basa Sunda = sebel §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/.          10) Basa Indonesia = senang                Basa Jawa = seneng §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = seneng       Basa Jawa = seneng Kemiripan saking fonem, wanda (se – neng)/ (KV), lan maknanipun amergi boten ngalami ewah-ewahan.          11) Basa Indonesia = pintar                 Basa Jawa = pinter §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = pinter       Basa Jawa = pinter Kemiripan saking fonem, wanda (pin – ter)/ (KVK), lan maknanipun amergi boten ewah sedayanipun.          12) Basa Indonesia = pucat                Basa Sunda = pucet §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:          Basa Sunda = pucet          Basa Jawa = pucet          Kemiripan saking fonem, wanda (pu – cet)/ (KV), lan maknanipun amergi boten owah sedayanipun.          13)  Basa Indonesia = bosan     Basa Sunda = bosen §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /e/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = bosen Basa Jawa = bosen Kemiripan saking fonem, wanda (bo – sen)/ (KV), lan maknanipun amergi boten owah sedayanipun. Sanadjan, ing basa Jawa wonten tembung sanes ingkang maknanipun sami kaliyan tembung bosen inggih punika njuwarehi. Nanging punika namung ragam basa krama lan ngoko kemawon.          14) Basa Indonesia = lama                 Basa Sunda = lami §  Perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /i/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = lami Basa Jawa = lami Kemiripan saking fonem, wanda (la – mi)/ (KV), lan maknanipun amergi boten ngalami ewah-ewahan.          15) Basa Indonesia = gila                Basa Jawa = gelo §  Perubahan fonem vokal /i/ kaliyan fonem vokal /e/ lan perubahan fonem vokal /a/ kaliyan fonem vokal /o/ ing pungkasaning tembung. §  Boten wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, amergi basa Jawanipun gila inggih punika edan.          16) Basa Indonesia = belimbing                Basa Sunda = balimbing §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = balimbing       Basa Jawa = blimbing Kemiripan uninipun, wonten pelesapan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung.           17) Basa Indonesia = selada                 Basa Sunda = saladah §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan /a/ lan penambahan konsonan glotal /h/ ing pungkasaning tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = saladah       Basa Jawa = slada       Kemiripanipun saking penghilangan fonem vokal /a/ lan fonem konsonan glotal /h/ ing pungkasaning tembung, nanging uninipun kados mirip.          18) Basa Indonesia = kedondong                 Basa Sunda = kadondong §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika       Basa Sunda = kadondong       Basa Jawa = dondong Kemiripan amargi namung penghilangan unsur ing wiwitaning tembung inggih punika [ka-] saengga namung dondong kemawon nanging uninipun kados sami.          19) Basa Indonesia = seledri                 Basa Sunda = saledri §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:          Basa Sunda = saledri          Basa Jawa = sledri          Kemiripan saking uninipun, wonten penghilangan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung. 20) Basa Indonesia = mengkudu        Basa Sunda = cangkudu §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/ lan perubahan fonem nasal /m/ ing wiwitaning tembung kaliyan fonem konsonan /c/.          21) Basa Indonesia = serakah                 Basa Sunda = sarakah §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung, §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = sarakah       Basa Jawa = srakah       Kemiripan saking uninipun, wonten penghilangan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung. 22) Basa Indonesia = berat       Basa Sunda = beurat §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = beurat Basa Jawa = abot Penambaha fonem vokal /a/ ing wiwitaning tembung lan penghilangan fonem konsonan /r/ velar ing tengah, dados abeuat. Pungkasan gabungan diftong /eu/ lan /a/ dados /o/ dados abot.          23) Basa Indonesia = empuk                Basa Sunda = hipu §  Perubahan unsur /em-/ kaliyan unsur /hi-/ ing wiwitaning tembung lan penghilangan konsonan /k/ velar ing pungkasaning tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = hipu       Basa Jawa = empuk       Kemiripan saking uninipun, perubahan unsur /hi-/ ing wiwitan basa Sunda kaliyan unsur /em-/ ing basa Jawa lan penambahan konsonan /k/ ing pungkasaning tembung (proses kosok wangsulanipun antawisipun basa Sunda lan basa Indonesia) 24) Basa Indonesia = keras       Basa Sunda = heuras §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/ lan perubahan fonem konsonan /k/ velar kaliyan konsonan /h/ glotal.          25) Basa Indonesia = kering                 Basa Sunda = garing §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan /a/ ing tengahing tembung lan perubahan fonem konsonan /k/ kaliyan konsonan /g/ ing wiwitaning tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = garing       Basa Jawa = garing Kemiripan saking fonemipun, wanda (ga – ring)/ (KV), makna, lan uninipun amergi boten ngalami ewah-ewahan          26) Basa Indonesia = agung                Basa Sunda = ageung §  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan diftong /eu/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = ageung       Basa Jawa = agung       Basa Indonesia = agung       Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /eu/ ing basa Sunda kaliyan fonem vokal /u/ ing tengahing tembung basa Jawa. Lan Basa Indonesia ugi sami tembungipun kaliyan basa Jawa.          27) Basa Indonesia = kuning                Basa Sunda = koneng §  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan fonem vokal /o/ lan vokal /i/ kaliyan /e/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = koneng Basa Jawa = kuning Basa Indonesia = kuning Kemiripan kaliyan basa Jawa lan Indonesia saking uninipun lan wandanipun (ko – neng)/ (ku – ning)/ (KV), wonten perubahan vokal /o/ lan /e/ kaliyan vokal /u/, /i/ ing tengah          28) Basa Indonesia = Kuweni                Basa Sunda = kaweni §  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan fonem vokal /a/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = kaweni Basa Jawa = kweni Kemiripan saking uninipun, amergi wonten pelesapan fonem vokal /a/ saengga dados kweni, lan maknanipun sami, inggih punika pelem kweni.          29) Basa Indonesia = Jagung                Basa Sunda = jagong §  Perubahan fonem vokal /u/ kaliyan vokal /o/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = Jagong       Basa Jawa = jagung       Kemiripan saking uninipun lan maknanipun, wonten perubahan fonem vokal /o/ ing basa Sunda kaliyan vokal /u/ ing basa Jawa. Ing Basa Jawa uga sami seratan, uninipun, wanda, lan maknanipun kaliyan basa Indonesia.          30) Basa Indonesia = hijau                Basa Sunda = hejo §  Perubahan fonem vokal /i/ basa indonesia kaliyan fonem /e/ basa Sunda lan perubahan diftong /au/ kaliyan fonem vokal /o/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = hejo       Basa Jawa = ijo       Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan fonem /e/ basa Sunda kaliyan fonem vokal /i/ basa Jawa lan pelesapan fonen konsonan /h/ glotal. 31) Basa Indonesia = sirih       Basa Sunda = suareh §  Perubahan fonem vokal /i/ basa Indonesia kaliyan diftong /ua/ ing basa Sunda lan perubahan vokal /i/ kaliyan vokal /e/ §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = suareh Basa Jawa = suruh Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /ua/ kaliyan vokal /u/ lan vokal /e/ kaliyan /u/ ing tengahing tembung.          32) Basa Indonesia = manggis                Basa Sunda = manggu §  Penghilangan unsur /-is/ basa Indonesia kaliyan fonem vokal /u/ basa Sunda ing pungkasaning tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = manggu       Basa Jawa = manggis Kemiripan saking fonemipun, basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia.  Vokal /u/ basa Sunda diubah kaliyan unsur /is/ basa Jawa ing pungkasaning tembung          33) Basa Indonesia = manis                Basa Sunda = amis §  Pelepasan fonem nasal /m/ lan pertukaran fonem nasal /n/ kaliyan nasal /m/ ing tengahing tembung.          34) Basa Indonesia = capai                Basa Sunda = capek §  Perubahan diftong /ai/ ing basa Indonesia kaliyan vokal /e/ lan penambahan konsonan /k/ velar ing pungkasaning tembung basa Sunda.          35) Basa Indonesia = ramai                Basa Sunda = rame §  Perubahan diftong /ai/ ing basa Indonesia kaliyan fonem vokal /e/ ing pungkasaning tembung basa Sunda §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = rame       Basa Jawa = rame Kemiripan saking fonem, makna lan wandanipun (ra – me)/ (KV), amergi boten ewah sedayanipun.          36) Basa Indonesia = bunga bangkai                Basa Sunda = bunga bangke §  Perubahan diftong /ai/ kaliyan fonem vokal /e/ ing pungkasaning tembung.          37) Basa Indonesia = pendek                Basa Sunda = penek §  Penghilangan konsonan /d/ dental ing tengahing tembung.          38) Basa Indonesia = tipis                Basa Sunda = ipis §  Penghilangan konsonan /t/ dental ing wiwitanipun tembung §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = ipis       Basa Jawa = tipis       Basa Indonesia = tipis       Kemiripan saking uninipun, penambahan konsonan /t/ dental ing wiwitanipun tembung basa Jawa. Basa jawa ugi mirip kaliyan basa Indonesia, saking fonemipun, wanda (ti – pis)/ (KV) lan maknanipun.          39) Basa Indonesia = rapi                Basa Sunda = rapih §  Penambahan konsonan /h/ glotal ing pungkasaning tembung basa Sunda. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = rapih       Basa Jawa = rapi       Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan /h/ glotal ing pungkasaning tembung basa Jawa, basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia saking fonemipun, wandanipun lan maknanipun.          40) Basa Indonesia = lonjong                Basa Sunda = lonyong §  Perubahan fonem konsonan /j/ palatal kaliyan fonem konsonan /y/ palatal ing tengahing tembung.          41) Basa Indonesia = lekuk                Basa Sunda = melengkung §  Penambahan imbuhan /me-/ ing wiwitanipun tembung lan nasal /ng/ ing tengah (melengkuk) sarta penambahan unsur /-ung/ ing pungkasaning tembung dados melengkung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika:       Basa Sunda = melengkung       Basa Jawa = melengkung       Kemiripan saking unin fonemipun, wanda (me – leng – kung)/ (KV) lan maknanipun.             42) Basa Indonesia = hangat                   Basa Sunda = haneut §  Perubahan nasal velar /ng/ kaliyan nasal dental /n/ lan perubahan fonem vokal /a/ kaliyan diftong /eu/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = haneut Basa Jawa = anget Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan glotal /h/ ing wiwitaning tembung lan perubahan nasal /n/ dental kaliyan nasal /ng/ velar sarta diftong /eu/ kaliyan vokal /e/ ing tengahing tembung.             43) Basa Indonesia = gundul                   Basa Sunda = dugul §  Perubahan konsonan /g/ velar kaliyan konsonan /d/ dental lan penghilangan nasal /n/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = dugul Basa Jawa = gundhul Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan konsonan /d/ dental lan /d/ palatal kaliyan /g/ lan penambahan konsonan /n/ ing tengah.             44) Basa Indonesia = segitiga                   Basa Sunda = segitilu §  Perubahan konsonal /g/ velar kaliyan konsonan /l/ dental lan fonem vokal /a/ kaliyan vokal /u/ ing pungkasaning tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = segitilu Basa Jawa = segitiga Kemiripan saking wanda (se – gi – ti – ga)/ (KV), makna, lan  uninipun, basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia nanging uninipun nalika diucapaken vokal /a/ dados /a/, menawi kemiripan kaliyan basa Jawa, konsonan /l/ diubah kaliyan konsonan /g/ lan vokal /u/ diubah kaliyan vokal /a/.             45) Basa Indonesia = arti                   Basa Sunda = artina §  Penambahan unsur /-na/ ing pungkasaning tembung.             46) Basa Indonesia = daun bawang                   Basa Sunda = bawang daun §  Pertukaran tembung, dipunwalik tembungipun.             47) Basa Indonesia = unggul                   Basa Sunda = ungul §  Penghilangan konsonan /g/ velar ing tengahing tembung §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = ungul Basa Jawa = unggul Kemiripan saking uninipun, wonten penambahan konsonan /g/ velar ing basa Jawa lan basa Jawa mirip kaliyan basa Indonesia saking fonemipun, sarta maknanipun.             48) Basa Indonesia = penuh                   Basa Sunda = pinuh §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan vocal /i/ ing tengahing tembung.             49) Basa Indonesia = pelan                   Basa Sunda = alon §  Perubahan unsur /pe-/ kaliyan vokal /a/ ing wiwitaning tembung lan perubahan vokal /a/ kaliyan vokal /o/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = alon Basa Jawa = alon Kemiripan saking uninipun, fonem, wanda (a – lon)/ (V) lan maknanipun, amergi boten ewah sedayanipun.             50) Basa Indonesia = semangka                   Basa Sunda = samangka §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan vokal /a/ ing tengahing tembung. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = samangka Basa Jawa = semangka Kemiripan saking uninipun, perubahan vokal /a/ kaliyan /e/ ing basa Jawa lan uninipun /a/ basa Jawa diwaos /a/. sejatosipun saking panyeratanipun, basa Jawa sami kaliyan basa Indonesia. 2.   Andhedhasar hukum bunyi b – w No Indonesia Sunda 1. 2. 3. 4. 5. bambu tebu berani lebih rimbun awi hiwu wani leuwih reuwas Keterangan:       1) Basa Indonesia = bambu            Basa Sunda = awi             Penghilangan konsonan /b/ lan nasal /m/, saengga dados abu. Saking tembung abu, fonem vokal /u/ digantos kaliyan vokal /i/ lan konsonan /b/ andhedhasar hukum bunyi b – w dados konsonan /w/, mila tembungipun awi.       2) Basa Indonesia = tebu           Basa Sunda = hiwu             Perupahan fonem konsonan /t/ kaliyan /h/ ing wiwitaning tembung lan perubahan vokal /e/ kaliyan vokal /i/. Andhedhasar hukum bunyi b – w, aksara konsonan /b/ dados /w/, saengga tembungipun hiwu.       3) Basa Indonesia = berani            Basa Sunda = wani §  Pelesapan sisipan er- saengga dados bani. Andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ digantos kaliyan konsonan /w/ ing tembung bani, dados tembungipun wani. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = wani Basa Jawa = wani Kemiripan saking fonemipun, wanda (wa – ni)/ (KV) lan maknanipun, amergi boten ewah sedayanipun.       4) Basa Indonesia = lebih            Basa Sunda = leuwih §  Perubahan fonem vokal /e/ kaliyan diftong /eu/, saengga dados leubih. Andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ ing tembung leubih digantos kaliyan konsonan /w/, saengga dados leuwih. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = leuwih Basa Jawa = luwih Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /u/ ing tengahing tembung basa Jawa.       5) Basa Indonesia = rimbun            Basa Sunda = reuwas             Andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ digantos kaliyan /w/ saengga dados rimwun. Saking tembung rimwun, penghilangan nasal /m/ lan perubahan unsur /un/ ing pungkasaning tembung kaliyan /as/ sarta perubahan vokal /i/ kaliyan diftong /eu/, mila dados tembung reuwas. 3.   Andhedhasar hukum bunyi r – g – h No Indonesia Sunda 1. Angker angkeh Keterangan:       Basa Indonesia = angker       Basa Sunda = angkeh       Andhedhasar hukum bunyi r – g – h, perubahan fonem konsonan /r/ kaliyan konsonan /h/ ing pungkasaning tembung, saengga tembung angker dados angkeh. 4.   Berdarkan hukum bunyi r – d – l No Indonesia Sunda 1. 2. 3. 4. 5. 6. Biru melar pelit hidup padi pedih Bulaok Merean Ceudit Hirup Pare peurih Keterangan:       1) Basa Indonesia = biru           Basa Sunda = bulaok           Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /r/ digantos /l/ saengga dados bilu. Saking tembung bilu, perubahan vokal /i/ kaliyan /u/ lan vokal /u/ kaliyan diftong /ao/ sarta penambahan konsonan /k/ ing pungkasaning tembung, saengga tembungipun dados bulaok.       2) Basa Indonesia = melar           Basa Sunda = merean          Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /l/ digantos konsonan /r/ dados merar. Saking tembung merar wonten penambahan vokal /a/ ing tengahing tembung (merear) lan perubahan konsonan /r/ kaliyan nasal /n/ ing pungkasaning tembung, saengga dados merean.       3) Basa Indonesia = pelit            Basa Sunda = ceudit §  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /l/ digantos kaliyan konsonan /d/ dados pedit. Saking tembung pedit, konsonan /p/ ing wiwitaning tembung digantos konsonan /c/ dados cedit. Lan vokal /e/ digantos kaliyan diftong /eu/ dados ceudit. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = ceudit Basa Jawa = medhit Perubahan konsonan /c/ kaliyan nasal /m/ lan perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /e/ sarta perubahan /d/ dental kaliyan /dh/ interdental.       4) Basa Indonesia = hidup            Basa Sunda = hirup §  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, konsonan /d/ ing tengahing tembung dipungantos kaliyan konsonan /r/, saengga tembungipun hirup. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = hirup Basa Jawa = urip Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan /h/ glotal dados irup, lajeng pertukaran fonem konsonan /i/ kaliyan konsonan /u/ lan sawalikipun, saengga tembungipun dados urip ing basa Jawa.       5) Basa Indonesia = padi           Basa Sunda = pare §  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, fonem konsonan /d/ dipungantos kaliyan konsonan /r/ saengga dados pari. Lajeng saking tembung pari, vokal /i/ dipungantos kaliyan vokal /e/ ing pungkasaning tembung dados pare. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = pare Basa Jawa = pari Kemiripan saking uninipun, pertukaran fonem vokal /e/ ing pungkasaning tembung kaliyan vokal /i/, saengga tembung basa Jawanipun dados pari.       6) Basa Indonesia = pedih           Basa Sunda = peurih §  Andhedhasar hukum bunyi r – d – l, fonem konsonan /d/ dipungantos kaliyan konsonan /r/ dados perih. Lajeng fonem vokal /e/ digantos diftong /eu/ saengga tembung basa Sundanipun peurih. §  Wonten kemiripan kaliyan basa Jawa, inggih punika: Basa Sunda = peurih Basa Jawa = perih Kemiripan saking uninipun, wonten perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /e/ saengga tembung basa Jawa nipun dados perih. B.  Kemiripan amergi saking akar kata lan maknanipun       akar kata “lus” tegesipun halus utawa tanpa cacat: 1)      Halus (bahasa Indonesia) 2)      Alus (bahasa Sunda) 3)      Tulus (bahasa Indonesia lan Sunda) C. Tembung – tembung sanes ingkang wonten kemiripan Basa Sunda kaliyan Basa Jawa No Basa Indonesia Basa Sunda Basa Jawa 1. Awet Awet Awet 2. Bijaksana Bijaksana Wicaksana 3. berdarah Getihan Getihan 4. Baik Sae Sae 5. Baru Anyar Anyar 6. Berani Wani Wani 7. Dalam Jero/ lebet Jero/ lebet 8. Enak Raos Raos 9. Egois Kumaki Kumaki 10. Kurang Kurang Kurang 11. Lambat Telat Telat 12. Luwes Pantes Pantes 13. Putus Pegat Pegat 14. Pilu Bingung Bingung 15. Rusak Rusak Rusak 16. Seluruh Kabeh Kabeh 17. Subur Subur Subur 18. Suci Suci Suci 19. Waspada Waspada Waspada 20. Tebal Kaneul Kandel 22. Kejam Teugel Tegel 23. Kelapa muda Dawgan Degan 24. Kubis Ekol Kol Keterangan: 1) Basa Sunda = bijaksana      Basa Jawa = wicaksana       Kemiripan saking fonemipun, andhedhasar hukum bunyi b – w, konsonan /b/ dipungantos kaliyan konsonan /w/, saengga dados wicaksana. 2) Basa Sunda = kaneul       Basa Jawa = kandel       Kemiripan saking fonemipun, penambahan /d/ dental lan perubahan diftong /eu/ kaliyan vokal /e/, saengga basa jawa nipun kandel. 3) Basa Sunda = tegeul       Basa Jawa = tegel       Kemiripan saking uninipun, perubahan diftong /eu/ kaliyan /e/ saengga tembung basa Jawa nipun tegel. 4) Basa Sunda = dawgan       Basa Jawa = degan       Kemiripan saking uninipun, penghilangan konsonan /w/ bilabial ing tengahing tembung, saengga tembung basa Jawa nipun degan. 5) Basa Sunda = ekol       Basa Jawa = kol       Kemiripan saking uninipun, wonten penghilangan vokal /e/ ing wiwitaning tembung dados kol.